Q. తెలంగాణలో విద్యా రంగంలో మరియు ఆధునిక విద్యా సంస్థల స్థాపనలో 6వ మరియు 7వ నిజాంలు చేసిన కృషిని విశ్లేషించండి.

పరిచయం:
హైదరాబాదు సంస్థానానికి చెందిన 6వ నిజాం మీర్ మహబూబ్ అలీ ఖాన్ మరియు 7వ నిజాం మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ తెలంగాణ విద్యా రంగాన్ని ఆధునికీకరించడంలో కీలక పాత్ర పోషించారు. మొదటి సాలార్ జంగ్ కాలంలో ప్రారంభమైన సంస్కరణలను ప్రోత్సహిస్తూ, ఈ నిజాంలు విద్యా రంగాన్ని సమగ్రంగా అభివృద్ధి చేయడం ద్వారా సామాజిక సమానత్వాన్ని పెంపొందించారు. ముఖ్యంగా మీర్ ఉస్మాన్ అలీ ఖాన్ రాష్ట్ర బడ్జెట్‌లో 11 శాతం విద్యా రంగానికి కేటాయించడం ద్వారా తెలంగాణ లో దీర్ఘకాలిక సామాజిక-ఆర్థిక అభివృద్ధికి పునాదులు వేశారు.

విషయం:
ప్రధాన అంశాలు:
1. మౌలిక సంస్కరణలు మరియు విద్యా మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి:
a. 1834లో ప్రారంభమైన సెయింట్ జార్జ్ గ్రామర్ స్కూల్, 1854లో స్థాపించిన దార్-ఉల్-ఉలూమ్ ఆధునిక మరియు ప్రాచ్య విద్యను పోషించాయి. ఇంగ్లీష్‌ను తప్పనిసరి సబ్జెక్టుగా చేయడం ఇందులో ఒక కీలక మార్పు.
b. మొదటి సాలార్ జంగ్ నేతృత్వంలో ప్రజా సూచనల డైరెక్టరేట్ స్థాపించబడింది. డైరెక్టర్ సయ్యద్ హుస్సేన్ బిల్గ్రామీ ఆధ్వర్యంలో అసఫియా లైబ్రరీ (1891)ని కూడా స్థాపించారు.
c. 1890లో వరంగల్ ఇండస్ట్రియల్ స్కూల్ ప్రారంభమై, వృత్తి ఆధారిత విద్యను ప్రోత్సహించింది.
2. మహిళా విద్యాభివృద్ధి:
a. చార్మినార్ ప్రాంతంలోని ధర్మవాన్ హై స్కూల్ మరియు సికింద్రాబాద్‌లోని కీస్ హై స్కూల్ ద్వారా బాలికల విద్యకు ఊతం ఇచ్చారు.
b. కోఠి ఉమెన్స్ కాలేజీ (1924) మహిళలకు ప్రత్యేకంగా ఉన్న ఉన్నత విద్యాసంస్థగా నిలిచింది.
3. నిజాం కాలేజీ:
a. 1887లో చాదర్‌ఘాట్ హై స్కూల్ మరియు స్కూల్ ఆఫ్ ఇంజినీరింగ్ విలీనంతో నిజాం కాలేజీ ఏర్పడింది. ఇది మద్రాస్ యూనివర్సిటీకి అనుబంధంగా పనిచేసి లౌకిక, శాస్త్ర సాంకేతిక విద్యకు కేంద్రంగా ఎదిగింది.
b. మొదటి ప్రిన్సిపాల్ అఘోరణాథ చట్టోపాధ్యాయ (సరోజినీ నాయుడు తండ్రి) ఆధునిక విద్యా శ్రేణికి ప్రతీకగా నిలిచారు.
4. ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం – భాషా మరియు విద్యా వైభవం:
a. 1918లో 7వ నిజాం స్థాపించిన ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం, ఉర్దూ భాషను ప్రథమ మాధ్యమంగా స్వీకరించిన తొలి భారతీయ విశ్వవిద్యాలయంగా నిలిచింది.
b. 1939లో ఉస్మానియా ఆర్ట్స్ కాలేజీ ప్రారంభమైంది. c. వైద్యం, న్యాయం, కళలు, సైన్స్ వంటి పాఠ్యాంశాల్లో భారతీయ భాషలతో ఉన్నత విద్యను ప్రోత్సహించారు.
5. ప్రాథమిక మరియు మాధ్యమిక విద్య విస్తరణ:
-1917-18లో ప్రాథమిక విద్యా పథకం ప్రారంభమై, 1921లో ఉచిత ప్రాథమిక విద్య అమలులోకి వచ్చింది.
6. సమగ్ర విద్యా విధానం:
a. 1916–17లో దళిత విద్యా పాఠశాలలు ప్రారంభించబడ్డాయి. వీటి ద్వారా ఉచిత వసతి, భోజనం, విద్య అందించబడింది. 1931లో లండన్ లో జరిగిన రౌండ్ టేబుల్ సమావేశంలో డా. బి.ఆర్. అంబేద్కర్ వీటిని ప్రశంసించారు.
b. దివ్యాంగులు మరియు అనాథల కోసం ప్రత్యేక పాఠశాలలు ఏర్పాటయ్యాయి.
7. సాంకేతిక మరియు వృత్తి విద్యా ప్రోత్సాహం:
a. హైదరాబాదు, వరంగల్ ప్రాంతాల్లో ఇంజినీరింగ్, మెడికల్, లా కాలేజీలను స్థాపించి నైపుణ్యం కలిగిన వృత్తిదారుల అవసరాన్ని తీర్చారు.
b. వృత్తిపరమైన శిక్షణా కేంద్రాలు మరియు టీచర్ ట్రైనింగ్ ఇన్‌స్టిట్యూట్లు కూడా అభివృద్ధి చేశారు.

విద్యా కార్యక్రమాల ప్రభావం:
1. సామాజిక సమానత్వం:
a. మహిళలు, దళితులు, దివ్యాంగుల వరకు విద్య విస్తరించింది.
b. ఉచిత ప్రాథమిక విద్య మరియు దళిత పాఠశాలలు సామాజిక మార్పులకు దారితీశాయి.
c. ఎడిత్ బోర్డ్‌మన్ హైదరాబాదులో మెడికల్ డిగ్రీ పొందిన తొలి మహిళగా నిలిచింది. దీనివల్ల మహిళల వృత్తి విద్యకు మార్గం సుగమమయ్యింది.
d. 1889లో రెండో హైదరాబాదు క్లోరోఫారమ్ కమిషన్ సభ్యురాలిగా రూపాబాయి ఫర్దూన్జీ నియమితులయ్యారు. ఇది శాస్త్రీయ రంగంలో మహిళల పాత్రకు నిదర్శనంగా నిలిచింది.
2. సాంస్కృతిక గుర్తింపు మరియు భాషాభిమానాన్ని పెంపొందించటం:
-ఉర్దూ మాధ్యమం ద్వారా విద్యా అభ్యాసం అనేది ప్రాంతీయ భాషలకు గౌరవం, స్థానికులకు సులభంగా విద్యను అందించడంలో కీలకంగా పనిచేసింది.
3. సామాజిక దురాచారాల నివారణ:
-విద్య ద్వారా ప్రజల్లో నైతికత పెరిగి, దేవదాసి మరియు వెట్టి వంటి వ్యవస్థలు నశించాయి.
4. నగర ఆధ్యాత్మిక మరియు సాహిత్య సంస్కృతి వృద్ధి:
-హైదరాబాదు, వరంగల్ విద్యా కేంద్రాలుగా ఎదిగి జర్నలిజం, రాజకీయ చింతన, సాహిత్యం, జాతీయ భావజలానికి బలమైన ప్రాంతాలుగా మారాయి.
5. స్వాతంత్ర్యానంతర విద్యా విధానాలపై ప్రభావం:
-హైదరాబాదు విద్యా నమూనా భారతదేశంలో భాషాపరమైన, రాష్ట్రపరమైన విధానాలకు మార్గదర్శకమైంది.
6. స్థిరమైన విద్యా వారసత్వం:
-నేటికీ ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయం, నిజాం కాలేజీ వంటి సంస్థలు విద్యా వైభవానికి చిహ్నాలుగా నిలిచాయి.

ముగింపు:
1943లో రాజగోపాలాచారి ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయాన్ని "జాతీయ విశ్వవిద్యాలయం మరియు విద్యకు నిజమైన పీఠిక"గా అభివర్ణించడం 6వ మరియు 7వ నిజాంలు విద్యా రంగంపై చేసిన అసాధారణ కృషికి ప్రతిబింబంగా నిలిచింది. వారు తెలంగాణ ప్రాంతాన్ని విద్యా కేంద్రంగా మార్చడమే కాకుండా, సామాజిక, ఆర్థిక అభివృద్ధికి పునాది వేశారు.